TELEFERİK PROJESİ BAŞTAN HATALI

■ Komisyon adına açıklama yapan heyetin başkanı İnşaat Mühendisi Sadullah Kabakuşak, sistemin kurulum aşamasında bilimden uzak, standartlara uygun olmayan, en baştan hatalı bir üretimin yapıldığını ileri sürdü.

İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi 12 Nisan 2024 tarşihinde yaşanan teleferik kazasının araştırılması için Teknik Heyet oluşturdu. Teknik Heyetin Başkanlığı'nı aynı zamanda yörneim kurulu üyesi olan Sadullah Kabakuşak üstlendi. Konuyla ilgili olarak yönetim kurulu üyeleri İsmail Aydın ve Serkan Özen ile birlikte basın toplantısı düzenleyen Kabakuşak, çarpıpcp açıklamalarda bulundu. Kabakuşak'ın açıklamaları şöyle:

"Bilindiği üzere ulusal gündemimizde de düşmüş olan çok elim bir kaza yaşadık bir teleferik kazası. Öncelikle sözlerime başlamadan önce hayatını kaybeden vatandaşımıza Allah'tan rahmet, kederli ailesine başsağlığı diliyorum. Yaralanan vatandaşlarımıza da acil şifalar diliyorum. Konuyla alakalı çokça şey söylendi. Fakat konunun asıl gerçek muhatapları, inşaat mühendisleri olarak konu ile alakalı bir fikri olacaktı.  İnşaat Mühendisleri Orası Antalya Şubesi olarak bir komisyon oluştururduk. Bu kazayı araştırmak adına. Araştırma komisyonu. Bu komisyonun başkanı olarak da arkadaşlarımız beni uygun gördüler. Burada birbirinden kıymetli isimlerle komisyondaki arkadaşlarımızla birlikte bir çalışma yapıldı.

BU BİR ÖN RAPOR

Bunun neticesinde ortaya bir ön rapor çalışma çıktı. Bu tamamen konuyla inşaat mühendisliği bakışı olarak paylaşacağımız bir çalışma olacaktır. Çünkü konu bilindiği üzere, yargıya taşınmış bir durumda O bakımdan biz sadece bilimsel ve teknik açıdan bir ön rapor olarak bir değerlendirme yapacağız bununla ilgili. Antalya Konyaaltı İlçesi, Sarısu Merkezi'nde Sarısu Plaj ve Mesire Alanı ile Tünektepe zirvesi hizmet veren Tünektepe teleferik istasyonunda 12 Nisan 2024 günü bir kaza meydana gelmiştir.

FLANŞ BİRLEŞİM EKİNDE KOPMA

Teleferik tesisine ait hat profiline göre alt istasyondan üst istasyona doğru 5 numaralı teleferik sistemi taşıyıcı direğinin üst kısmından meydana gelen kaza neticesinde kopan parça kabine çarpmış ve kabin bütünlüğünü bozarak altının açılması sonucu içindeki yolcuların yere düşmesine neden olmuştur. Direğin kopma doğrultusu dönüş yönünde olup alt istasyon istikametindedir. Direğin üst kısmından alt kısmına doğru 7,5 metre mesafede bulunan flanşlı birleşim eki kısmında gerçekleşen kopma nedeniyle direğin bütünlüğünü kaybettiği görülmüştür. Üst parça şeve doğru devrilmiş olup alt kısım temeli üzerinde sabit halde durmaktadır.

36 KABİNLİ VE AYRILABİLİR DURUMDA

Raporun konusu ilgili kazanın inşaat mühendisliği hizmetleri açısından değerlendirilmesi ve kaza nedeninin araştırılmasına katkıda bulunmaktadır. 2017 yılında hizmete açılan teleferik tesisi yatayda bin 593 metre, düşeyde 599 metre eğik uzunlukta bin 706 metre mesafeyi ortalama yüzde 38 eğimle bile 9 adet direkle geçmektedir. Hızı 0,5 m/s arasında sonsuz değişken tanımlanmış gidiş ve dönüş arası alan açıklığı 5,6 metre olup 8 kişilik 36 adet kabinli ve ayrılabilir durumdadır. Alt istasyonu Sarısu Plajı ve mesire alanında üst istasyonu Tünektepe zirvesinde bulunmaktadır. Ana tahrik ve sürüş motoru üst istasyonda bulunmakta. Gelgi yine bu istasyondadır.

DİREKLERİN BIİR KISMI DİK, BİR KISMI EYİMLİ

Alt istasyon ise dönüş istasyonu olarak hizmet vermektedir. Taşıyıcı direkler temel üzerinden belli yüksekliklere kadar 3 ayaklı tripod, yine sabit kesikli çelik tüp kesiklerden oluşturulmuştur. Direklerin bir kısmı dik, diğer kısmı eğimlidir. Kaza kırılımının gerçekleştiği 5 numaralı direk tepeden itibaren ilk 7,5 metresi tek boru, kalan kısmı temele kadar 10 metre 3 ayaklı çelik borudur. Direğin toplam boyu 17,5 metredir. Direk ayakları 3 adet betonarme kolon kafasına oturmakta ve bu kolon kafaları zeminde radyo plak üzerine monolitik olarak bağlıdır.

HESAPLANMA İLE İLGİLİ KAYIT YOK

Direk yer düzlemine ve aşağı istasyon doğrultusunda 10 derece eğimlidir. Yıkılan 5 no’lu direk, mühendislik çizimleri, STM sistem, teleferik montajı AŞ antetlidir. Çizen, kontrol eden kişinin unvanı, oda sicil numarası ve ıslak imzası yoktur. Yıkılan 5 numaralı direk statik hesapları, ilgili direğe dair analiz hesap raporunda bulunamamıştır. Projelerin hangi şartnamelere göre yapıldığına ilişkin bir kayıt yoktur. Bu direklerin yüklerinin, yük kombinasyonlarının, yapısal analizlerin boyutlandırma ve detaylarının öncelikle ülkemizde geçerli olan TSM-13107 insan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri, inşaat mühendisliği işleri şartnamesine uygun olarak yapılması ve bu şartname hükümlerini sağladığı görüldükten sonra hizmete alması gereklidir.

BİR TEBLİĞ ORTAYA KONULMALI

Tesisin projelendirme, imalat, montaj, kabul aşamalarının herhangi birinde bu şartnameye referans verilmemektedir. Tesisin ruhsatlandırılması aşağıdaki alınan tebliğ kapsamında makine ve elektrik mühendis odalarının oluşturduğu heyetler tarafından yapılmıştır. İnsan taşımak üzere tasarlanan kablolu taşıma tesisatının ruhsatlandırılması bakım ve işletmesine dair tebliğ bu bir tebliğ, buna göre olması gerektiğini ortaya koyuyoruz.

DİREK İÇİN İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ HİZMETİ ALINMAMIŞ

Ancak tesis, kabul ve ruhsatlandırma aşamasında TSM'nin 13107 şartnamesinin sağlandığı gösteren bir belgeye rastlanmamıştır. Yıkılmış olan direğin projelendirme aşamasında inşaat mühendisliği hizmete almadığı açıkça görülmektedir.

KULLANIM KULAVUZUNU İDARE ONAYLAMAMIŞ

Tesisin işletme, bakım, işletme ve bakımında kullanılmak üzere Genel İşletme ve Servis Kullanma Kılavuzu isimli Ömür Erdem, Tağırt Sanayi ve Ticaret Arşiv tarafından 2016 yılında hazırlanmış bir belge vardır. Ancak tüm dokumanda ilgili idare ve işletmece onayı görülememiştir. Bu kılavuzun, tesisin proje ve yapımın üstlenen firma tarafından hazırlanmış olması gerektiğini burada projelerde ve montajda ismi geçen, STM Sistem Teleferik ve Montaj AŞ ile işletme ve servis kullanım kılavuzunu hazırlayan Ömür Erdem Tağırt Sanayi ve Ticaret AŞ'nin yetki ve sorumluluk paylaşımları anlaşılan olmuştur. Tesisin teknik işletmesi ve rutin bakımları güncel olarak ihale yoluyla MegaTavır AŞ isimli şirkete verildiği görülmüş ancak şirketin konuya hâkim yönetici ve teknisyenlerin tutuklu olmaları nedeniyle işletme ve bakım hizmetlerinin burada bahsi geçen kullanım kılavuzunu esas olarak yürüttüğü teyit edilememiştir.

VADİ İSTİKAMETİNE DOĞRU DEVRİLMİŞ

İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi'nde konusunda uzman inşaat mühendislerinden oluşturulan komisyon İnceleme ile Cumhuriyet Savcılığının kaza bölgesine giriş yasağını kaldırmasını takiben 19 Nisan 2024 günü olay yerinde keşif yapmıştır. Keşifte yıkılan direk ve çevresini detaylı inceleme, ölçüm, fotoğraf ve video çekimleri yapmıştır. Yıkılan direğin, üç kolu ayrıldıktan sonra ilk bulonlu ek yerinden ayrıldığı ve vadi istikametinde ve hat doğrultusunda uzandığı görülmektedir. Bu da direği deviren kuvvetin hat doğrultusunda ve vadi tarafına doğru uygulandığını göstermektedir.

Yerde yatan parçada bir bağlantı daha mevcut. Bu da tek borudan 3 boruya geçiş birleşim noktası blonlu bağlantısıdır. 24 adet M24 8.8 kalite bulonla yapılmış bağlantı hiçbir zarar görmemiştir. Kopan ek yeri bağlantısında projesine göre 457 mm ancak yerinde 508 mm çapında 8 mm et kalınlığında bu boruların her birinde 12 adet M16 8.8 kalite tek sorumlu bulonlar olduğu çizimlerden ve delik çaplarından anlaşılmaktadır.

MALZEMELERDE BOZULMA, DEFARMASYON YOK

Ancak bu sorunlar savcılık tarafından belli olarak toplanmıştır. Ancak 3 koruda toplam 36 adet bulon dediği çevresinde plançlarda en küçük bir zedelenme, deformasyon, galvaniz bozulması tespit edilememiştir. Bulon ve somunların görülmesi halinde daha kesin kanaat oluşacaktır. Ancak ilk bakışta bu ek yerinde hem adet ve çap bakımından hem de projesizlikten kaynaklı bir yetersizlik olduğu düşünülmüştür. Bir taşıyıcı sistemin çökmesi, kopması veya devrilmesi durumları çok kolay gerçekleşmez.

ANALİZLER EKSİK VE YANLIŞ

Çünkü insan hayatı önemlidir. Bu nedenle proje, malzeme, imalat ve montaj aşamalarında hep güvenli tarafta kalacak tedbirler ve uygulamaları esastır. Bir sistemin çökmesi veya kopması genellikle birden fazla kusurun ardı ardına gelmesiyle oluşur. İncelediğimiz olayda durum bu şekildedir. Bir teleferik tesisi çok disiplinli bir çalışma ile kurulur. Bu örnekler taşıyıcı direklerin statik hesaplarının konusunda uzman bir inşaat mühendisinin yapmadığı hesapların uyulması gereken TSN 13107 insan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri, inşaat öncesi işleri şartnamesinden habersiz olarak yapılan bazı analizlerin eksik ve yanlış olduğu, yıkılan direğe ilişkin herhangi bir hesap olmadığı görülmüştür.

KAPASİTEYE ULAŞMAMIŞ

Bu kaza grubu havai hatların proje verdirmesi 13107 madde 5 ve 6 da belirtilmiş ve taşıyıcı konstrüksiyonların direğin bu bölümden kırılarak devrilmesine yol açmıştır. Buradaki kopma bağlantı ekip boruların flanşlı bulonlu birleşim ekidir. Bu tür birleşimlerde kesit tesirlerine göre birleşimlerin kapasite hesabında kaynak, plaka kalınlığı, profil ve bulon kapasiteleri kontrolleri yapılmaktadır. Bu birleşimde bulonların kopma dayanımlarını açtığı kaynakların ve flanj plakalarının ise henüz taşıma kapasitesine ulaşmadığı anlaşılmıştır.

İlgili yönetmelikteki kaza durumlarına göre seçilen yük kombinasyonları neticesinde yapılacak analizler, kesit tesirleri bulunarak birleşim kapasitesinin kontrolü yapılmalıydı. Ayrıca ilgili yönetmelik ana taşıyıcı direklerin tüm tasarım yükleri altında yatay deformasyonun elastik bölge içerisinde kalması gerektiğini edilmeli ve tasarım zarfı kombinasyonlarında yatay deformasyonları elastik bölgede kalanı devrilmeksizin kalıcı deformasyonlar oluşturmaksızın stabilitelerini korumalıydılar.

ÖN GERMELİ BULON OLMALIYDI

Direk kafasından kopması ve kopmayı gerçekleştirdiği bağlantının diğer bağlantılara göre zayıf olması, kopma bölgesinde bulunan plançlarda bu tip bir zorlamaya rastlanma ek olarak hareketli yüklere maruz, malzemenin yorulma riski olan yapılardaki birleşimlerde ve özellikle çekme yüküne maruz elemanların bağlantı flanşlarından ön germeli bulon kullanılması şartnamenin açık hükmüdür. Direğin kırıldığı bölümdeki birleşim hem yorulmaya hem de eksenel çekme yüküne maruzdur.

Buna rağmen belirli faaliyet alanında bulunan ve tesisleri ana taşıyıcı direklerin tasarımı gri olan alan olarak kalmış ve gerek kamu gerek özel işletmeler tarafından alışılagelmiş bir yanlış olarak devam etmektedir."